Janusz Korczak, a właściwie Henryk Goldszmit, ur. 22 lipca 1878 lub 1879 r. w Warszawie, zm. prawdopodobnie 7 sierpnia 1942 r. w Treblince. Pseudonim Stary Doktor lub Pan Doktor. Był lekarzem, pisarzem, publicystą, wybitnym pedagogiem i działaczem społecznym.
Janusz Korczak urodził się w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Tata jego był adwokatem. Razem z siostrą Anną wychowywali się w stolicy. Tu też kształcił się – ukończył szkołę początkową Augustyna Szmurły, a następnie VII Gimnazjum Męskie. Po zdanej w 1898 r. maturze studiował na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu w Warszawie. W 1905 r. otrzymał dyplom lekarza.
Janusz Korczak – lekarz
Podczas wojny rosyjsko-japońskiej pełnił służbę w punkcie ewakuacyjnym i w pociągach sanitarnych. W latach 1905-1912 pracował w szpitalu jako pediatra. Prowadził także prywatną praktykę, za którą od ubogich nie pobierał wynagrodzenia. Na przełomie lat 1907 i 1908 podnosił swoje kwalifikacje w Berlinie oraz analizował sposoby pracy w specjalistycznych zakładach wychowawczych. W 1910 r. przebywał w Londynie i Paryżu. Tam podjął decyzję, że nie założy swojej rodziny.
W 1908 r. został członkiem Towarzystwa „Pomoc dla sierot”, które obejmowało opieką osierocone i najbiedniejsze dzieci. Po wybuchu I Wojny Światowej został powołany do armii rosyjskiej. Był młodszym ordynatorem szpitala 4 Dywizji Piechoty. Po chorobie pełnił rolę lekarza w przytułkach dla dzieci pod Kijowem. Służbę w wojsku zakończył w stopniu kapitana. Wrócił w 1918 r. do Warszawy, do Domu Sierot.
W latach 1919-1920, w czasie wojny polsko-bolszewickiej pełnił w szpitalach służby lekarskie jako ordynator. W 1920 r. leczył się na tyfus. Po uzyskaniu stopnia majora w 1920r., został lekarzem w komisjach poborowych. Do 1938 r. był przydzielony do kadry rezerwowej m.in. 1 Batalionu Sanitarnego w garnizonie Warszawa.
Janusz Korczak – pisarz, publicysta
Zadebiutował w 1896 r. pod pseudonimem Ryk w tygodniku satyrycznym, gdzie wydawał felietony „Koszałki Opałki” i był współautorem powieści „Lokaj”. Następnie powstała sztuka teatralna „Którędy?” i pierwsza powieść „Dzieci ulicy”, wydana w formie książkowej w 1901r. W latach 1904 – 1905 jako współpracownik tygodnika „Głos” wydawał artykuły o tematyce społecznej, a następnie powieść w odcinkach „Dziecko salonu”. Później w „Przeglądzie Społecznym” wydał „Feralny tydzień” i traktat „Szkoła życia”. Jego teksty drukowane były także w tygodniku „Echa Kieleckie”.
Dla dzieci napisał m.in.: „Król Maciuś Pierwszy”, „Król Maciuś na wyspie bezludnej”, „Kajtuś czarodziej”, „Bankructwo małego Dżeka”, „Mośki, Joski i Srule”, „Józki, Jaśki i Franki”, „Uparty chłopiec”. Inne publikacje Korczaka to: „Jak kochać dziecko”, „Prawa dziecka do szacunku”, „Kiedy znów będę mały” i inne. Ostatnim jego utworem literackim był pamiętnik.
W 1926 r. opracował pierwszy numer „Małego przeglądu”, redagował go do 1930 r. Był to dodatek do żydowskiego dziennika „Nasz Przegląd”, tworzony z listów i materiałów nadsyłanych przez dzieci. Janusz Korczak współpracował też z Polskim Radiem. Jego audycje „gadanki radiowe” były bardzo znane i cenione.
Janusz Korczak – pedagog, działacz społeczny
Janusz Korczak był aktywnym społecznikiem. Działał na rzecz m.in. Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, Towarzystwa Kolonii Letnich, Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego, Towarzystwa Badań nad Dzieckiem. Realizował liczne otwarte odczyty i brał udział w różnych akcjach społecznych np. „Tydzień Dziecka” Polskiego Komitetu Opieki nad Dzieckiem. Mimo aresztowań realizował swoją społecznikowską pasję.
Od młodzieńczych lat Janusz Korczak interesował się pedagogiką. Popierał teorie Johna Deweya oraz Marii Montessori. Był zwolennikiem emancypacji dziecka i poszanowania jego praw. Był wykładowcą w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej oraz Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Razem ze Stefanią Wilczyńską założył dla dzieci żydowskich Dom Sierot w Warszawie przy ul. Krochmalnej. Prowadził go w latach 1912 – 1942. Od listopada 1942 Dom Sierot został przeniesiony do getta – na ul. Chłodną, następnie na ul. Sienną. Kilka tygodni Korczak spędził na Pawiaku po aresztowaniu za brak opaski z Gwiazdą Dawida.
Janusz Korczak od 1919 r. współtworzył także Zakład Wychowawczy „Nasz Dom” w Pruszkowie i na warszawskich Bielanach. Współpracę zakończył ok. 1935 roku.
Oba domy realizowały nowatorską koncepcję samorządnej społeczności dzieci – działał tam sejm, sąd, gazeta, kasa pożyczkowa, notariat, opieka dzieci nad dziećmi, kluby sportowe, dyżury. Badano tam także psychospołeczny i fizyczny rozwój wychowanków.
Janusz Korczak – ofiara Holocaustu
W czasie okupacji angażował się także w działalność innych placówek np. największego sierocińca w warszawskim getcie – Głównego Domu Schronienia. W ciągu ostatnich trzech miesięcy życia pisał pamiętnik, który udało się ukryć, a następnie opublikować (pierwszy raz w roku 1958). Mimo, że miał możliwość ucieczki z getta, to tego nie zrobił, do końca został ze swoimi wychowankami. Podczas tzw. wielkiej akcji likwidacji warszawskiego getta wraz z pracownikami sierocińca oraz ok. 200 dzieci został wywieziony do Treblinki, obozu zagłady. Było to 5 lub 6 sierpnia 1942 r. Za datę śmierci uznaje się dzień 7 sierpnia 1942 r.
Tak opisała Irena Sendlerowa ostatni marsz Janusza Korczaka, marsz „ku śmierci”:
„Był już wtedy bardzo chory, a mimo to szedł wyprostowany, z twarzą przypominającą maskę, pozornie opanowany. Szedł przodem tego tragicznego pochodu. Najmłodsze dziecko trzymał na ręku, a drugie maleństwo prowadził za rączkę. (…) Trzeba tylko pamiętać, że droga z Domu Sierot na Umschlagplatz była długa. Trwała cztery godziny.”
